Diyafram Açıklığı Nedir ve Fotoğraflarınızı Nasıl Etkiler?

Fotoğrafçılıkta diyafram açıklığını anlamak gözlerinizin nasıl çalıştığını anlamaya çok benzer. Gözünüzün iris tabakası, ışıklı ve karanlık ortamlar arasında gidip gelirken genişler veya daralır, bu da göz bebeğinizin boyutunu belirler. Lensinizin “göz bebeği” ise fotoğrafçılıkta “diyafram açıklığı” olarak adlandırılır. Diyafram açıklığı veya diğer ismiyle apertür, diyafram adı verilen ince, opak bir yapının merkezindeki açıklıktır. Diyafram, fotoğraf makinesinin sensörüne daha az veya daha çok ışığın ulaşmasına izin vermek için açıklığının boyutunu değiştirebilir.

Diyafram açıklığını ayarlayarak fotoğraflarınıza derinlik kazandırabilirsiniz. Diyafram açıklığını bulanık bir arka planla birlikte güzel bir yüzey odaklama etkisi yaratmak için de kullanmanız mümkün. Bu duruma özellikle portre fotoğrafçılığı söz konusu olduğunda sıklıkla rastlarız. Diyafram açıklığı, aynı zamanda yakın mesafeden ufuk çizgisine kadar keskin olan fotoğraflar çekmenize olanak sağlar. Birçok manzara fotoğrafçısı bu efektten yararlanır. Seçtiğiniz diyafram açıklığı, bir diğer yandan da fotoğraflarınızı parlaklaştırarak veya karartarak onların pozlamasını etkiler.

Diyafram açıklığının nasıl ölçüldüğünü anlamak başlangıçta zor olabilir. Bunun sebebi ise diyafram açıklığını ölçerken etkin diyafram çapının lensin odak uzunluğuna olan oranının hesaplanmasıdır. Buna f-sayısı veya f-stop denir. Başka bir deyişle 200 mm’lik bir lensin f-stop değeri 50 mm’lik bir diyafram çapına bölündüğünde 4, yani f/4’tür. Bu mantıkla f/4’lük bir diyafram açıklığına erişebilmek için 100 mm’lik bir lenste 25 mm’lik bir açıklığa ihtiyaç duyarız. F-stop, mutlak zaman değeriyle ifade edilen enstantane hızı gibi ölçülerin aksine lensin diyafram açıklığı ve odak uzunluğuna bağlı olan bir ölçüdür.

Diyafram açıklığı, fotoğraflarınızı birçok farklı açıdan etkileyebilir. Fotoğraflarınızın pozlaması veya parlaklığı bu konuda başı çeker. Fotoğrafınızın parlaklığı, fotoğraf makinesi sensörünüze giren toplam ışık miktarındaki farklılıklara göre değişir. Fotoğraf büyük bir diyafram açıklığı (geniş bir açıklık) sayesinde daha çok ışık aldığı için daha parlak gözükür. Daha küçük bir diyafram açıklığı ise daha karanlık bir fotoğraf üretir. Akşam vakti, iç mekan gibi loş ışıklı ortamlarda genellikle mümkün olduğunca fazla ışık toplamak için büyük bir diyafram açıklığı kullanmalısınız; tıpkı göz bebeğimizin gözümüze karanlık ortamlardayken büyüyerek daha çok ışık aldığı gibi.

Alan derinliği, diyafram açıklığının bir diğer önemli unsuru olarak karşımıza çıkar. Fotoğrafınızın en öndeki kısmından en arkasına kadar ne kadarının keskin gözüktüğüne “alan derinliği” deriz. Bazı fotoğraflarda arka sahne daha “ince” veya “sığ” bir alan derinliği ayarından dolayı tamamen odak dışı görünür. Diğer fotoğraflar ise “büyük” veya “yüksek” bir alan derinliği ile hem arka sahneyi hem de ön tarafı oldukça keskin gösterir.

İşin temelinde büyük bir diyafram açıklığı hem ön kısımda hem de arka planda ciddi bir bulanıklık oluşturur. Bu durum, eğer bir portrenin sadece konusuna veya bir nesnenin genel görünümüne odaklanmak isterseniz size genelde yardımcı olacaktır. Ön plandaki nesneleri, konunuzu kadrajlamak için kullanabilirsiniz. Bu şekilde nesneler konunuza kıyasla daha bulanık görünecektir. Diğer bir yandan, küçük bir diyafram açıklığı arka planda neredeyse hiç bulanıklık etkisi yaratmaz; bu sebeple mimari fotoğrafçılık, manzara fotoğrafçılığı gibi çeşitli fotoğrafçılık türleri için idealdir.

Alan derinliği; diyafram açıklığı, odak uzaklığı, odak uzunluğu, fotoğraf makinesi türü (sensör büyüklüğü veya film) ve kabul edebileceğiniz keskinlik derecesine göre şekillenir. Seçtiğiniz parametrelere göre belli bir alan derinliği elde edersiniz. Fotoğrafçılığa yeni başlayanlar, diyafram açıklığı ayarını genellikle alan derinliğini kontrol etmek için kullanır. Daha büyük diyafram açıklığı (f/1,4 - f/4 arası küçük f-sayıları) daha sığ bir alan derinliği verir. Diyafram açıklığı küçüldükçe de (büyük f-sayısı: f/11 - f/22 arası) alan derinliği artar.

Bir fotoğraf makinesi lensinin diyafram açıklığı değiştirilebilir. Çekimi ne zaman ve nerede yaptığınıza göre ışıklandırma şartları değişir. Buna ek olarak doğru pozlamayı elde etmek için ihtiyaç duyduğunuz ışık seviyesi de duruma bağlı olarak değişiklik gösterir. Küçük, dar ve büyük bir lens açıklığı arasından istediğinizi seçebilirsiniz. Küçük bir açıklıktan daha az ışık geçer, büyük bir açıklık ise daha fazla ışığın içeri girmesine izin verir. İyi bir fotoğraf makinesi, size küçükten devasaya kadar büyük bir aralıkta diyafram açıklığı sunacaktır.

Daha önce bahsettiğimiz gibi, lens açıklığı insanın göz bebeğine benzer bir şekilde çalışır. Göz bebeği parlak ışıkta küçülür, fakat karanlıkta daha fazla ışık alabilmek için büyür. Aynı mantık fotoğrafçılıktaki diyafram açıklığında da mevcuttur.

Bu mantığa göre çok ışıklı bir yerde çalışırken daha küçük bir diyafram açıklığı kullanabiliriz. Bunu yaparak fotoğrafı aşırı ışıktan kaynaklanan aşırı pozlamadan koruyabiliriz. Ortam daha karanlıksa daha yüksek bir diyafram açıklığı kullanabiliriz. Daha büyük bir diyafram açıklığı sensöre daha fazla ışık gelmesine izin verdiği için fotoğrafımız karanlıkta kalmaz. Bir sahnenin parlaklığı veya karanlıklığı, diyafram açıklığını değiştirerek düzenlenebilir.

Değişken açıklıklı bir lens, diyaframı açılıp kapandıkça optik kurallarının gereği olarak farklı netlikte fotoğraflar yakalayacaktır. En net fotoğrafları diğer bütün değişkenlerin aynı olduğu durumda en geniş veya en küçük açıklıkla değil, orta seviyede bir diyafram açıklığıyla yakalayabilirsiniz. Bu kural hemen hemen her koşulda geçerli olacaktır.

Diyafram açıklığına dair vereceğiniz kararda aynı zamanda fotoğrafınızın konusunu da dikkate almalısınız. Örneğin bir portre çekmek istiyorsanız f/1,8 veya f/2,8 gibi oldukça geniş diyafram açıklıkları kullanmalısınız (mesela 50 mm f/1,8 lensiniz varsa lens açıklığınızı f/1,8 yapmalısınız.) Bu şekilde konunuzun keskin ve net, ön kısım ve arka planın bulanık göründüğü; alan derinliğinin sığ olduğu bir fotoğraf elde edersiniz. Fakat bir manzara fotoğrafında hem ön tarafın hem de arka planın net gözükmesini isterseniz genelde mümkün olduğunca yüksek bir alan derinliği kullanmalısınız. Bu tür durumlarda lensinizi f/8 veya f/11 gibi küçük diyafram açıklıklarında kullanmanızı öneririz.

Son olarak, fotoğrafçılık becerilerinizi geliştirebilmek için diyafram açıklığını öğrenmeniz gerekir. Her profesyonel fotoğrafçı, hangi durumda hangi diyafram açıklığını kullanacağını bilmelidir ve bu sayede hiçbir kareyi kaçırmamalıdır. Bu yazı diyafram açıklığının detaylı bir tanımını verecek, fotoğraflarınızı nasıl etkilediğini açıklayacak ve her durumda en iyi diyafram açıklığını nasıl seçebileceğinizi gösterecektir.